Τι γίνεται με την Ελληνοβουλγαρική Συμφωνία για τα νερά του Άρδα – Αποκαλυπτικό ρεπορτάζ του Τ. Τέλογλου

Πόλεμος με τη Βουλγαρία για το νερό στη Βόρεια Ελλάδα

Τα ποτάμια που ρέουν στη Βόρεια Ελλάδα από τη Βουλγαρία έχουν πολλούς μνηστήρες· το νερό τους χρειάζεται και στις δύο χώρες, για παραγωγή ενέργειας και πότισμα. Όμως η μείωση των βροχοπτώσεων φέρνει όλο και μεγαλύτερες εντάσεις.

Η συμφωνία που έκανε η Ελλάδα με τη Βουλγαρία το 1964 για την εκμετάλλευση των νερών του ποταμού Άρδα, ενός παραποτάμου του Έβρου χωρίς τον οποίον δεν υπάρχει γεωργία στον νομό Έβρου, έληγε τον Ιούλιο του 2024, χωρίς να φαίνεται δυνατότητα ανανέωσής της. 

Τελικά στις 11 Ιουλίου η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης και η βουλγαρική ΔΕΗ (ΝΕΚ) –που εκμεταλλεύεται τα νερά του ποταμού στη βουλγαρική πλευρά για την παραγωγή ενέργειας υπέγραψαν μία προσωρινή ανακωχή σχετικά με τα νερά κι έτσι η συμφωνία του 1964 παρατάθηκε μέχρι το τέλος της καλλιεργητικής περιόδου τον Σεπτέμβριο – αλλά χρειάστηκε παρέμβαση του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη, για να μην περάσει ένα πακέτο που «έσπρωχνε» η βουλγαρική πλευρά και ήταν δυσμενές για τη χώρα μας.

Ζητούν λεφτά για το ρεύμα που χάνουν

Στην ανακοίνωση της προσωρινής, όπως χαρακτηρίζεται, συμφωνίας, η Ελλάδα από τη μία ανακοινώνεται ότι λαμβάνει κάτι λιγότερο από 80 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερό για τη φετινή καλλιεργητική περίοδο, αλλά δεν ανακοινώνεται τι χρειάστηκε να δώσει. Σε όλη τη διάρκεια των πολύμηνων διαπραγματεύσεων της ελληνικής με την βουλγαρική κυβέρνηση, η βουλγαρική πλευρά προέβαλε το επιχείρημα ότι «η ανανέωση της συμφωνίας έτσι όπως είχε γραφτεί είναι ιδιαίτερα ευαίσθητο πολιτικά ζήτημα για μας», σύμφωνα με πηγές και από τις δύο χώρες. 

Στην πραγματικότητα η βουλγαρική πλευρά ήθελε να αποζημιωθεί για το τον όγκο των υδάτων που θεωρεί ότι χάνει αντί να τα αξιοποιήσει για παραγωγή ενέργειας από το εργοστάσιο του Ιβαΐλοβγκραντ, κοντά στη μεθόριο με την Ελλάδα. To Ιβαΐλοβγκραντ, δέκα χιλιόμετρα από τα ελληνικά σύνορα, είναι το πέμπτο μεγαλύτερο υδροηλεκτρικό φράγμα στη Βουλγαρία, που αντλεί το 15% της ενέργειάς της από τα νερά.

Σύμφωνα με τρεις πηγές που πήραν μέρος στις διαπραγματεύσεις και από τις δύο χώρες και ήθελαν να διατηρήσουν την ανωνυμία τους, χρειάστηκε να καταβληθεί το ποσό των δύο εκατομμυρίων ευρώ, προκειμένου να πεισθούν οι Βούλγαροι να δώσουν το νερό για τη φετινή καλλιεργητική περίοδο. 

Ο Άρδας στη Βουλγαρία ρέει σε βραχώδεις περιοχές και 10 χιλιόμετρα πριν από τα ελληνικά σύνορα τα νερά του συγκρατούνται από το φράγμα του Ιβαΐλοβγκραντ. Αυτό κτίσθηκε από το κομμουνιστικό καθεστώς του Τοντόρ Ζίβκοφ το 1964, ταυτόχρονα με την υπογραφή της ελληνοβουλγαρικής συμφωνίας. Οι Bούλγαροι δεσμεύτηκαν με τη συμφωνία να αφήνουν να διέρχονται στη χώρα μας 180 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού ανά καλλιεργητική περίοδο. 

Το νερό αυτό «ποτίζει» άμεσα 220.000 στρέμματα εύφορου κάμπου στο τρίγωνο Ελλάδας-Τουρκίας -Βουλγαρίας και ζωογονεί τον υδροφόρο ορίζοντα γύρω και μέσα στον ποταμό Έβρο, δίνοντας ταυτόχρονα ζωή στο οικοσύστημα του φυσικού μας συνόρου προς την Ανατολή ως το δέλτα του στο Αιγαίο. 

Στον κάμπο βόρεια της Ορεστιάδας οι αγρότες σπέρνουν καλαμπόκι και βαμβάκι, ρύζια και ηλίανθο, ενώ παλιότερα έβαζαν και άλλες καλλιέργειες, όπως τεύτλο και σπαράγγια. Ένα πολύπλοκο σύστημα αρδευτικών καναλιών διαμοιράζει το νερό σε κάθε χωράφι, στην πέμπτη μεγαλύτερη πεδιάδα της χώρας.

«Αν οι Βούλγαροι επικαλούμενοι τις ανάγκες για ρεύμα στο Ιβαΐλοβγκραντ μάς κόψουν έστω και για μία μέρα το νερό, η παραγωγή θα αρχίσει να χάνεται», λέει ο παραγωγός Γιώργος Δερνεκτσής. 

Η ευρωπαϊκή οδηγία 2000/60 για το νερό, που επικαλείται η Ελλάδα, επιβάλλει τη «δίκαιη μοιρασιά» των υδάτων με τη χώρα απέναντι από εκείνη στην οποίαν πηγάζει το ποτάμι. Η οδηγία αρχίζει με τη φράση: «Το ύδωρ δεν είναι εμπορικό προϊόν όπως όλα τα άλλα, αλλά αποτελεί κληρονομιά που πρέπει να προστατεύεται και να τυγχάνει της κατάλληλης μεταχείρισης».

Ήθελαν τα λιμάνια

Μια αντιπροσωπεία του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, με τον υπουργό Θεόδωρο Σκυλακάκη και τον γ. γρ. υδάτων Πέτρο Βαρελίδη, είχε πάει στις 31 Ιανουαρίου 2024 για διαπραγματεύσεις με τη βουλγαρική πλευρά. Προηγουμένως οι Βούλγαροι είχαν καταστήσει σαφές, σύμφωνα με έγκυρες βουλγαρικές πηγές, ότι είχαν συνδέσει μια συμφωνία για τα νερά του Άρδα με πρόσβασή τους στα λιμάνια της Καβάλας, της Αλεξανδρούπολης αλλά και της Θεσσαλονίκης. Σύμφωνα με καλά πληροφορημένες πηγές του υπουργείου Υποδομών, στην Αθήνα οι Βούλγαροι πρότειναν να δημιουργηθεί κοινή ελληνοβουλγαρική εταιρεία με 60% των μετοχών στα χέρια τους, 40% στα χέρια της Αθήνας και βουλγαρική διοίκηση. Μεταξύ των αιτημάτων της βουλγαρικής πλευράς ήταν να μεταφέρει 150.000 τόνους χύδην φορτία ημερησίως στο λιμάνι της Αλεξανδρούπολης, καταλαμβάνοντας έτσι ένα μεγάλο μέρος της δραστηριότητάς του. Το γραφείο του Έλληνα πρωθυπουργού και ο Κυριάκος Μητσοτάκης προσωπικά βρήκαν τη συμφωνία ετεροβαρή και απρόσφορη για τα εθνικά συμφέροντα της χώρας.

Η ελληνική πλευρά είχε πάντως αφήσει προηγουμένως ανοιχτή τη σύνδεση ανάμεσα στις μεταφορές και το νερό – στην οποίαν επανέρχονται ξανά και ξανά οι Βούλγαροι. Μία πρόσβαση στα δύο βορειοελλαδίτικα λιμάνια θα τους δώσει τη δυνατότητα να μεταφέρουν πυρηνικά καύσιμα για το εργοστάσιό τους στο Κοζλοντούι από τις ΗΠΑ ή τη Γαλλία, σε αντικατάσταση του αντίστοιχου ρωσικού πυρηνικού καυσίμου. H Βουλγαρία ήδη από το 2022 δεν έκρυβε τις προθέσεις της να γίνει μέτοχος του λιμανιού της Αλεξανδρούπολης.

Και μετά τον Άρδα;

Μία πηγή στην περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης πιστεύει ότι, αν δημιουργηθεί πρόβλημα με τον Άρδα, θα ακολουθήσει και ο ποταμός Νέστος, όπου επίσης μετά τη λήξη της σχετικής συμφωνίας σε έξι χρόνια, οι Βούλγαροι θα μπορούσαν να ζητήσουν χρήματα, ως αντάλλαγμα για την ενέργεια που δεν θα μπορούν να παράγουν εξαιτίας υδάτων που χρησιμοποιούνται στην Ελλάδα. Τη γνώμη αυτή συμμερίζονται κάποιες από τις κυβερνητικές πηγές με τις οποίες μίλησα στην Αθήνα. 

«Δημιουργούμε ένα προηγούμενο με τα χρήματα που δόθηκαν για τα νερά του Άρδα και οι Βούλγαροι θα επανέλθουν σε αυτό», μου λέει στέλεχος της Περιφέρειας. «Εκτός κι αν λύσει το πρόβλημα η κλιματική αλλαγή και η ξηρασία που την ακολουθεί. Ήδη η ροή του Νέστου έπεσε στα 1-2 κυβικά/δευτερόλεπτο (σ.σ.: από 6 κυβικά που είναι η οικολογική ροή) τους καλοκαιρινούς μήνες, και σε λίγο το ποτάμι, αν συνεχιστεί η ξηρασία, δεν θα έχει καθόλου νερό να δώσει». 

Ο Νέστος και ο Στρυμόνας, που ξεκινούν από τη Βουλγαρία, αρδεύουν 775.000 στρέμματα, έκταση υπερτριπλάσια εκείνης που ποτίζει ο Άρδας. Όμως ούτε στην Ελλάδα τα νερά τους χρησιμοποιούνται αποκλειστικά και μόνο για άρδευση. Η ΔΕΗ έχει και αυτή φράγματα για την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας, μάλιστα χάρη σε αυτά το ελληνικό κράτος μπορεί να γνωρίζει πόσο νερό «παραλαμβάνει» από τη Βουλγαρία από τα δύο ποτάμια.  Όπως παραδέχεται σε μελέτη του το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης, ο Νέστος είχε «λεηλατηθεί» και στη χώρα μας (όπου βρίσκονται τα 130 από τα 230 χιλιόμετρα της ροής του). 

Η ΔΕΗ, σύμφωνα με πληροφορίες του inside story, έχει ενημερώσει την Περιφέρεια πως αν συνεχιστεί η απελπιστικά αδύναμη ροή του Νέστου ίσως να μην μπορεί να δώσει καθόλου νερό για άρδευση, καθώς αυτό θα καθίσταται απαγορευτικό. Σύμφωνα με τα στοιχεία υδρομέτρησης, οι ποσότητες που φτάνουν στον κάμπο της Καβάλας (Χρυσούπολης) μετά τα φράγματα της ΔΕΗ μειώθηκαν δραματικά, από 180 εκατομμύρια κυβικά το 2020 στα 70 εκατομμύρια το 2024 – το 2023 ήταν 110 εκατομμύρια κυβικά.

Παρ’ όλα αυτά η ελληνική κυβέρνηση επιμένει να εκτρέψει ένα μέρος αυτών των υδάτων, κατασκευάζοντας φράγμα για να ποτιστεί ο κάμπος της Ξάνθης. «Είναι διασκεδαστικά τα έργα άρδευσης χωρίς νερό», λέει σαρκαστικά ένας κρατικός αξιωματούχος στο υπουργείο Υποδομών, που γνωρίζει καλά τις λεπτομέρειες του έργου. Ένας άλλος αξιωματούχος, ο υπουργός Μεταναστευτικής Πολιτικής Νίκος Παναγιωτόπουλος, έφτασε στο σημείο, την εποχή που δεν ήταν υπουργός, απευθυνόμενος στον τότε υπουργό Αγροτικής Ανάπτυξης Λευτέρη Αυγενάκη, να αναρωτηθεί για το έργο αυτό πώς θα ήταν δυνατόν να προχωρήσει βασισμένο σε μία μελέτη του …1993 (έβρεχε τότε και οι Βούλγαροι κρατούσαν λιγότερο νερό για ρεύμα). Το κείμενο της ερώτησης του υπουργού για τις προτεραιότητες της κυβέρνησης και την ανυπαρξία πολιτικής για το νερό δεν μπορούσε να είναι πιο επικριτικό: «Με απλά λόγια, ήδη οι διαθέσιμες ποσότητες από το φράγμα του Θησαυρού (σ.σ.: της ΔΕΗ), το οποίο ουσιαστικά διαχειρίζεται την κατάντη αυτού παροχή του ποταμού Νέστου δεν επαρκούν των υφιστάμενων σήμερα αναγκών άρδευσης…»

Πηγή: insidestory.gr, Τάσος Τέλογλου
^{(αναδημοσίευση με την άδεια του συντάκτη)}